Tầm Nhìn Độc Đáo: Trở Thành Người Quan Sát Thị Trường – Chìa Khóa Dẫn Đến Thành Công Đột Phá #
Trong thế giới kinh doanh hiện đại, nơi thông tin tràn ngập và sự cạnh tranh khốc liệt, việc chỉ sao chép hay làm theo số đông hiếm khi dẫn đến thành công đột phá. Sam Ovens, một nhà tư tưởng có tầm nhìn, đã nhấn mạnh một khái niệm độc đáo và vô cùng quan trọng: phải học cách “có tầm nhìn về thị trường” (taking a view on the market). Đây là một kỹ năng không phải ai cũng được đào tạo, nhưng lại là yếu tố then chốt giúp những người thành công tạo ra sự khác biệt, đổi mới và xây dựng tài sản khổng lồ.
Mục tiêu của bài viết này là đi sâu vào triết lý của Sam Ovens, khám phá ý nghĩa của việc trở thành một người quan sát thị trường, đối mặt với “sự điên rồ của đám đông”, và học cách phát hiện, khôi phục sự thật trong các thị trường bị bóp méo. Đây là hành trình để bạn không chỉ tư duy như một tỷ phú mà còn nhìn thế giới theo một cách hoàn toàn mới.
I. Người Quan Sát và Người Tham Gia: Hai Góc Nhìn Thực Tại Khác Biệt #
Để có tầm nhìn thị trường, điều đầu tiên và quan trọng nhất là phải học cách bước ra khỏi “máy pinball đời” và nhìn mọi thứ như một người quan sát (observer) thay vì một người tham gia (participant).
1. Người Tham Gia (The Participant): Kẻ Mắc Kẹt Trong Cảm Xúc và Ảo Tưởng
Người tham gia có cái nhìn cảm tính, chủ quan về mọi thứ, phụ thuộc vào hình ảnh bản thân và các vòng tròn xã hội mà họ thuộc về. Họ có xu hướng tin vào những lời nói dối để củng cố niềm tin của mình và hòa nhập với đám đông. Quan điểm của họ thường cố chấp và không đặt câu hỏi, coi niềm tin của mình là chân lý tuyệt đối.
Sam Ovens mô tả thực tế của người tham gia như một “chuyến tàu lượn siêu tốc” – lên xuống thất thường. Họ tin rằng “Nếu tôi tin đó là sự thật, thì đó là sự thật”. Khi họ tin một điều gì đó là đúng, họ hành động dựa trên niềm tin đó, rồi lại phát hiện ra mình đã sai, dẫn đến một vòng lặp cảm xúc và thất vọng. Ví dụ, một người tham gia có thể tin một tin đồn về chị gái mình, nổi giận và trả đũa, chỉ để sau đó phát hiện ra tin đồn đó hoàn toàn sai sự thật.
Người tham gia bị mắc kẹt trong chính bản thân và trong đám đông. Họ chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ những niềm tin của gia đình, bạn bè, các mối quan hệ xã hội và toàn xã hội. Khi tất cả những áp lực này tác động, rất khó để đưa ra một quan sát chính xác về sự thật, vì xu hướng muốn hòa nhập làm cho họ trở nên thiên vị và đóng kín suy nghĩ. Họ không mở lòng với bất kỳ cách giải thích nào khác và coi mình là đúng, dù thực tế có thể chứng minh điều ngược lại.
2. Người Quan Sát (The Observer): Nhà Tìm Kiếm Sự Thật Khách Quan
Ngược lại, người quan sát có một cái nhìn vô cảm, khách quan về mọi thứ. Họ đặt câu hỏi về mọi thứ, đặc biệt là quyền lực và hiện trạng, bởi vì họ biết rằng những yếu tố này là những nhân tố bóp méo sự thật lớn nhất. Câu hỏi cốt lõi của một người quan sát là: “Mọi người có đang tin vào một lời nói dối không?”.
Khi có tầm nhìn thị trường, bạn bước ra ngoài bản thân và đám đông, học cách nhìn mọi thứ một cách vô cùng rõ ràng và không cảm tính. Bạn tìm kiếm sự thật khách quan, không bị cuốn theo vòng tròn xã hội, hình ảnh bản thân, niềm tin gia đình hay xã hội. Người quan sát nhìn thấy hai thực tế: thực tế chủ quan (những gì đám đông tin là đúng) và thực tế khách quan (những gì thực sự đúng). Điều đáng ngạc nhiên là hai thực tế này thường khác biệt đáng kể.
Người quan sát hiểu rằng cơ hội thực sự nằm ở những nơi thị trường bị bóp méo khỏi sự thật. Những người thông minh nhất, giàu có nhất trên thế giới tạo ra tài sản của họ bằng cách khôi phục sự thật cho các thị trường bị bóp méo. Họ có khả năng nhận ra khi nào đám đông đang đi chệch khỏi sự thật, dù là theo hướng nào, và hành động để đưa mọi thứ trở lại quỹ đạo đúng đắn. Mặc dù không biết chính xác sự thật là gì, họ luôn có một “cảm giác tốt” về nó.
Ví dụ về góc nhìn: Hãy tưởng tượng bạn và trợ lý đang cãi vã nảy lửa. Với tư cách người tham gia, bạn sẽ khó đưa ra quyết định đúng đắn. Nhưng anh trai bạn, đứng ở cửa và quan sát, sẽ có cái nhìn khách quan hơn nhiều. Trong hầu hết các trường hợp, người quan sát có cái nhìn chính xác hơn người tham gia.
II. Sự Điên Rồ Của Đám Đông: Vì Sao Số Đông Thường Sai Lầm? #
Sam Ovens gọi hiện tượng đám đông dễ bị bóp méo sự thật là “sự điên rồ của đám đông” (the madness of crowds). “Sự điên rồ là ngoại lệ ở cá nhân nhưng là quy tắc trong các nhóm”. Nhiều nghiên cứu khoa học và tâm lý học đã chứng minh rằng khi ở trong nhóm, con người thường hành động một cách “điên rồ” và dễ bị cuốn theo.
1. Các Yếu Tố Dẫn Đến Sự Bóp Méo của Đám Đông:
- Niềm tin vào “Cách Cũ”: Mọi người tin rằng cách đã được thực hiện và đang được thực hiện là cách đúng đắn để làm điều gì đó hiện tại. Nhiều doanh nghiệp vẫn làm những điều cũ kỹ chỉ vì “đó là cách chúng tôi luôn làm”. Ví dụ điển hình là việc các doanh nghiệp vẫn quảng cáo trên Yellow Pages trong thời đại Google, chỉ vì họ đã “luôn làm như vậy”.
- Niềm tin vào Số Đông: Mọi người tin rằng nếu tất cả mọi người đều tin hoặc làm điều gì đó, thì điều đó phải đúng. Sam Ovens kể lại trải nghiệm cá nhân: anh đã theo số đông đi học đại học và tìm một công việc, chỉ để nhận ra mình không thích và không thành công. Khi anh quyết định bỏ học để khởi nghiệp, mọi người xung quanh, từ gia đình, bạn bè đến xã hội, đều phản đối kịch liệt, cho rằng đó là một ý tưởng “điên rồ”. Tuy nhiên, anh đã tự mình nghiên cứu, tin vào trực giác và đi ngược lại số đông, và cuối cùng đã thành công rực rỡ.
- Mong muốn Hòa Nhập và Tránh Xung Đột Xã Hội: Con người muốn hòa nhập vào các nhóm xã hội và điều chỉnh niềm tin của mình để phù hợp với nhóm. Họ không muốn gây xung đột hoặc bị xa lánh, nên hiếm khi đặt câu hỏi. Thay vào đó, họ thường “tham gia cùng đám đông tấn công bất kỳ ai cố gắng đặt câu hỏi về niềm tin tập thể của nhóm”. Câu chuyện về việc gia đình và bạn bè Sam Ovens phản ứng khi anh nói muốn khởi nghiệp là một minh họa rõ ràng cho “tư duy nhóm tập thể” này.
- Tư Duy Tập Thể: Hầu hết mọi người không thực sự tự mình suy nghĩ hay phân tích. Họ chỉ tham gia và suy nghĩ theo những gì người khác nghĩ. Đây là một “công thức không tốt cho bất cứ điều gì”.
Kết quả của “sự điên rồ của đám đông” là các thị trường bị bóp méo khỏi sự thật, tạo ra các bong bóng và sự sụp đổ không thể tránh khỏi. Khi mọi người sao chép lẫn nhau mà không thực hiện phân tích độc lập, họ thường truyền dạy những điều sai lầm, và cuối cùng, không ai đạt được kết quả mong muốn. Thậm chí, nhiều khi, một ý tưởng ban đầu chỉ là một sự bịa đặt không có nghiên cứu, nhưng khi được nhiều người sao chép, nó lại trở thành “sự thật” trong mắt đám đông.
2. Người Bắt Chước (Imitators) và Người Đổi Mới (Innovators):
Sam Ovens khẳng định rằng trong bất kỳ thị trường nào, qua một thời gian đủ dài, những người chỉ biết bắt chước sẽ kiếm được tổng cộng… không đồng nào. Họ có thể kiếm tiền trong ngắn hạn, nhưng về lâu dài, họ luôn trở lại con số 0. Ngược lại, tất cả tiền bạc và phần thưởng chung trên thị trường đều thuộc về những người đổi mới.
Giá trị thực sự trong kinh doanh đến từ việc đưa người tham gia thị trường trở lại sự thật từ bất kỳ phía nào mà họ đang bị bóp méo. Nếu bạn làm những gì mọi người khác đang làm, và theo cách họ đang làm, bạn sẽ rất khó thu hút sự chú ý, có khách hàng hay kiếm tiền. “Người bắt chước nhận 0%. Người đổi mới nhận 100%”.
Ví dụ về Uber cho thấy rõ điều này. Khi mọi người khác trong thị trường taxi chỉ cố gắng làm tốt hơn những gì đã có (một chiếc taxi “vàng hơn”), Uber đã đặt câu hỏi về toàn bộ mô hình: “Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta dùng một ứng dụng thay vì vẫy xe? Điều gì sẽ xảy ra nếu việc thanh toán tự động?”. Đây là tư duy khác biệt, nhìn vào cái sai của số đông để tạo ra một giải pháp thực sự mới mẻ và hiệu quả.
III. Phát Hiện Sự Bóp Méo Thị Trường và Khôi Phục Sự Thật #
Người quan sát biết rằng cơ hội lớn nhất nằm ở những nơi thị trường đang bị lệch lạc khỏi sự thật.
1. Ví Dụ Điển Hình: Thị Trường Thể Hình (Bodybuilding)
Sam Ovens dùng thị trường thể hình làm ví dụ để minh họa sự bóp méo và khôi phục sự thật.
- Niềm Tin Cũ (Bóp Méo): Vài năm trước, các niềm tin phổ biến trong thị trường thể hình là:
- Ăn càng nhiều càng tốt: Ăn như một con vật, 10 quả trứng và một con gà tây cho bữa sáng.
- Sử dụng nhiều thực phẩm bổ sung: Chi hàng ngàn đô la mỗi tháng cho các loại bổ sung mà thậm chí không biết mình đang dùng gì.
- Tập tạ cực nặng, số lần reps thấp: Nâng tạ khổng lồ với số lần lặp lại rất ít.
- Càng to càng tốt: Mục tiêu là trở nên khổng lồ, trông vô lý, không mặc vừa quần áo bình thường.
- Mặc càng ít càng tốt: Mặc đồ lố bịch để khoe cơ bắp.
- Trở thành “quái vật”: Muốn trông giống như Hulk.
Những niềm tin này ban đầu có thể có lợi, giúp mọi người từ gầy gò trở nên vạm vỡ. Tuy nhiên, khi xu hướng tiếp tục đi lên, nó đã đi quá xa, tạo ra những người trông “không còn giống người”. Đây là điểm mà mọi thứ bị bóp méo nghiêm trọng.
- Sự Khôi Phục Sự Thật (Xu Hướng Hiện Tại): Khi thị trường đi quá xa, sẽ có những người như Sam Ovens (người quan sát) xuất hiện và nói: “Chờ một chút, mọi người đang làm sai rồi, chúng ta đã điên rồ quá rồi!”. Hiện tại, các niềm tin và xu hướng chủ đạo đã thay đổi:
- Không ăn cho đến 2 giờ chiều: Áp dụng chế độ ăn kiêng kiểu ketogenic, nhịn ăn trong nhiều giờ.
- Thực phẩm bổ sung không hiệu quả: Tin rằng bổ sung không có tác dụng, thay vào đó là ăn uống lành mạnh.
- Tập luyện kiểu Cross-fit: Thay vì tạ nặng, tập luyện đa dạng, chức năng hơn vì trước đây nhiều người cơ bắp nhưng cứng nhắc, không linh hoạt.
- To vừa phải, cân đối: Mục tiêu là lớn vừa phải, không quá to, mặc quần áo bình thường.
- Trở thành người khỏe mạnh, bình thường: Thay vì “quái vật”, mục tiêu là fit và khỏe mạnh.
Điều này cho thấy các thị trường luôn có xu hướng đi từ bóp méo đến khôi phục sự thật. Xu hướng hiện tại cũng có thể sẽ đi quá xa theo hướng ngược lại, rồi lại cần được kéo về sự thật một lần nữa. “Đây là cách tất cả các thị trường phát triển”.
2. Vai Trò Của Nhà Tư Vấn Là Người Khôi Phục Sự Thật:
Với tư cách là một nhà tư vấn, bạn không chỉ tham gia vào thị trường; bạn phải trở thành một “tác nhân thay đổi” (change agent) hoặc “chất xúc tác” (catalyst), có nhiệm vụ đưa thị trường trở lại sự thật. Thay vì thêm dầu vào lửa cho một xu hướng đang sai lệch, bạn phải là người đứng ra và nói: “Này, mọi người đang hơi điên rồ ở đây, chúng ta cần bắt đầu làm điều gì khác”.
Đây là một cách làm kinh doanh sâu sắc và khác biệt so với hầu hết các triệu phú. Sam Ovens đã áp dụng triết lý này để thay đổi ngành tư vấn, thách thức các niềm tin cũ về việc tính phí theo giờ, cần nhiều bằng cấp, viết sách hay diễn thuyết. Anh đã chứng minh rằng điều quan trọng nhất là giải quyết vấn đề, không phải là những “thứ vớ vẩn” đi kèm.
Trong kỷ nguyên mới, chúng ta đang chuyển từ nền kinh tế công nghiệp sang tối ưu hóa thông tin và các giá trị vô hình. Vai trò của nhà tư vấn là trở thành người khôi phục sự thật trong cuộc cách mạng này.
IV. Tư Duy Như Một Tỷ Phú: Phương Pháp Thực Hành #
Để trở thành một người quan sát và tư duy độc lập, Sam Ovens cung cấp một số bài tập và nguyên tắc quan trọng:
1. Bài Tập “Phác Thảo Thị Trường Của Bạn” (Plot Your Market):
Bạn cần chọn một nhóm người hoặc một ngách thị trường (niche). Ngách này có thể là bất cứ thứ gì: người tập yoga, thiền, ăn chay, kế toán, luật sư…. Sau đó, thực hiện các bước sau:
- Xác định đặc điểm của ngách/thị trường: Họ là ai? Độ tuổi, giới tính, khu vực, sở thích chung (ví dụ: người tập Crossfit, các bà mẹ tập Pilates).
- Họ hiện tin điều gì là đúng? Liệt kê các niềm tin phổ biến trong nhóm này. Ví dụ:
- Trong thị trường thể hình cũ: “Ăn càng nhiều càng tốt”.
- Trong thị trường Internet Marketing: “Chi phí mỗi lượt nhấp (CPC) càng thấp càng tốt”, “chi phí mỗi khách hàng tiềm năng (CPL) càng thấp càng tốt”, “tỷ lệ chuyển đổi (opt-in rate) càng cao càng tốt”, “giá trị trọn đời khách hàng (LTV) là chỉ số số một”. Sam Ovens khẳng định rằng tất cả những niềm tin này đều sai, vì chúng là kết quả của việc sao chép theo đám đông.
- Trong bán hàng: “Nói nhiều, kiểm soát, lấn át người khác, nói nhiều nhất”. Sam Ovens phát hiện ra điều ngược lại mới là đúng: “nói ít hơn”.
- Họ hiện tin điều gì là sai? Những điều mà nhóm này cho là không đúng.
- Nỗi sợ hãi và mong muốn sâu sắc nhất của họ là gì? Họ thực sự sợ điều gì và thực sự muốn gì?.
- Thị trường đang bị bóp méo khỏi sự thật khách quan hay đang hướng về sự thật khách quan? Đánh giá vị trí hiện tại của thị trường.
- Phác thảo thị trường lên biểu đồ: Sử dụng một biểu đồ như “Chart of truth worksheet” để ghi lại các niềm tin và xu hướng đang thịnh hành.
Việc thực hiện bài tập này, dù không phải cho ngách của bạn, sẽ giúp não bộ bắt đầu tư duy khác biệt, kích hoạt những phần não chưa từng được kích hoạt, biến bạn thành một nhà tư vấn và doanh nhân mạnh mẽ.
2. Học Cách Hỏi “Tại Sao?”:
Khi làm việc với khách hàng hoặc quan sát thị trường, đừng chỉ chấp nhận những gì họ nói là vấn đề thực sự. Hãy học cách hỏi “tại sao?”. Một khách hàng có thể nói: “Tôi cần tìm cách chạy quảng cáo Facebook.” Nếu bạn chỉ giải quyết yêu cầu đó, có thể sẽ không hiệu quả. Thay vào đó, hãy hỏi: “Tại sao bạn cần chạy quảng cáo Facebook?” – “Để có thêm khách hàng tiềm năng.” – “Tại sao cần thêm khách hàng tiềm năng?” – “Để nhân viên bán hàng gọi điện nhiều hơn.” – “Tại sao cần nhân viên bán hàng gọi điện nhiều hơn?” – “Vì chúng tôi cần tăng doanh số quý này.” – “Tại sao cần tăng doanh số quý này?” Cuối cùng, bạn có thể khám phá ra vấn đề thực sự là một dòng sản phẩm mới đang hút cạn tiền và doanh nghiệp có nguy cơ phá sản. “Những gì một người nghĩ rằng họ cần, thường không phải là những gì họ thực sự cần”. Người giỏi kinh doanh luôn đặt câu hỏi, không tin ngay vào lời nói.
3. Câu Hỏi Hàng Ngày Cho Tư Duy Độc Lập:
Để rèn luyện khả năng tư duy độc lập và trở thành người quan sát, hãy tự hỏi bản thân mỗi ngày: “Điều gì mà bạn tin là đúng mà không ai khác đồng ý với bạn?”.
Câu hỏi này thách thức tư duy nhóm và buộc bạn phải suy nghĩ khác biệt. Những người thành công lớn và tạo ra tài sản khổng lồ là những người hiểu rằng số đông không phải lúc nào cũng đúng. Đôi khi, số đông sai, và chính một người ngoài cuộc dám khôi phục sự thật sẽ tạo ra những khoản lợi nhuận khổng lồ.
4. Thay Đổi Bản Thân Trước:
“Nếu bạn muốn thay đổi thế giới, thì tốt hơn hết bạn nên bắt đầu bằng cách thay đổi chính mình trước”. Để giúp một thị trường, bạn phải làm việc với chính mình trước.
5. Mở Lòng Với Quan Điểm Trái Ngược:
Điều cực kỳ quan trọng là phải có một tư duy cởi mở và sẵn sàng nhìn nhận mọi thứ theo một cách khác biệt. “Hãy cởi mở với việc có một quan điểm trái ngược về thị trường của bạn và sẵn sàng đặt câu hỏi về mọi thứ bạn từng biết”. Niềm tin hiện tại và cách làm hiện tại của bạn sẽ chỉ mang lại cho bạn những gì bạn đã có. “Nếu bạn muốn thay đổi, cần phải có sự thay đổi để đạt được điều đó”.
V. Vai Trò Mới của Nhà Tư Vấn trong Kỷ Nguyên Thông Tin #
Thế giới đang chuyển dịch lớn. Chúng ta đang rời xa cuộc cách mạng công nghiệp, nơi giá trị đến từ sản xuất và bán những thứ hữu hình, sang một thời đại mà giá trị nằm ở tối ưu hóa thông tin và những thứ vô hình. Hầu hết tài sản trong danh sách S&P 500 ngày nay đều là vô hình.
Trong kỷ nguyên mới này, một nhà tư vấn thực sự không cần phải có hàng đống bằng cấp, viết sách, diễn thuyết hay có hàng triệu người theo dõi trên mạng xã hội để giải quyết vấn đề. Giải quyết vấn đề là giải quyết vấn đề. Những điều đó chỉ là “thứ vớ vẩn” mà chúng ta lầm tưởng là cần thiết.
Sam Ovens mong muốn tạo ra một “loài hình kinh doanh tư vấn hoàn toàn mới”, không phải là những doanh nghiệp tầm thường. Một thế hệ tư vấn mới sẽ kéo mọi thứ trở lại quỹ đạo và sự thật, mang lại lợi ích lớn cho tất cả mọi người.
Kết Luận #
Để trở thành một doanh nhân, một nhà tư vấn thành công và tạo ra sự khác biệt lớn, bạn phải học cách trở thành một người quan sát. Điều này đòi hỏi bạn phải có một tầm nhìn độc đáo, dám thách thức những niềm tin đã được chấp nhận, đặt câu hỏi về hiện trạng, và tìm kiếm sự thật khách quan ngay cả khi số đông đang tin vào một lời nói dối.
Hãy luyện tập tư duy khác biệt, nhìn ra ngoài cửa sổ và quan sát thế giới, hỏi xem “Những người này đang tin vào lời nói dối nào?” và “Những xu hướng nào đang thịnh hành?”. Hãy sẵn sàng đặt câu hỏi cho chính niềm tin của mình và những điều bạn đã từng biết.
Đây là thời điểm của bạn. Hãy tận dụng khóa đào tạo này để trở thành một nhà tư vấn có tầm nhìn, người sẽ khôi phục sự thật cho các thị trường bị bóp méo, tạo ra những thay đổi lớn lao và xây dựng một doanh nghiệp tư vấn thực sự thành công.